Borsa İstanbul endeksleri bu hafta oldukça dalgalı bir seyir izledi. Dün güne pozitif başlayan öğleden sonra negatife dönen ABD verisi sonrası hızlanan satışlar ise BİST100’ün gün içinde sert kayıp yaşamasına neden oldu. BİST100 günü yüzde 0,86 düşüşle 8259 puandan kapattı. Beklenen yabancı yatırımcının bir türlü gelmemesi, jeopolitik riskler, yeni yatırımcının panik satışı ve TL mevduat faizindeki yükseliş borsada gün içinde sert kayıplara yol açsa da böyle sert hareketlerin yaşandığı günlerde ise borsa yatırımcıları arasında en çok sıkıntı çekenler kredili işlem yapanlar oluyor. Dün de öğleden sonra gelen satış emirleriyle endekslerdeki yüzde 3’ün üzerindeki kayıplar teminat tamamlama çağrılarını arttırdı bu çağrılar da yoğunlukla hisse satışıyla gerçekleşti. Bu satışların ardından kapanışa doğru ise yoğun alım emirleri endekslerdeki kaybı geriletti. Piyasa uzmanlarının sık sık kredili işlem yapılmaması yönünde uyarılarına rağmen Türkiye Sermaye Piyasaları Birliği verilerine göre Haziran 2023 sonu itibariyle kredili işlem yapan hesap sayısı 42 bin 738’e, kredili işlem hacmi ise 33.6 milyar liraya ulaştı. Aracı kurumların kredi faizi yüzde 80-85’e çıkardığı bugünlerde temerrüt faizleri ise yüzde 110’a çıktı. Sermaye piyasaları danışmanı Yunus Kaya’nın yaptığı hesaplara göre bazı aracı kurumların faiz gelirlerinin faaliyet gelirlerine oranı yüzde 100’e çıktı. Borsa İstanbul bu haftanın sıcak gelişmesi İsrail-Hamas çatışması öncesinde de eylül ayının son haftalarında bazı seviyeleri geçmekte zorlanmış hatta kayıpla tamamladığı günler yaşamıştı. Bu hafta ise sıcak çatışmanın getirdiği tedirginlik ve belirsizlik dalgalanmayı arttırdı. Takasbank verilerine göre VİOP’ta teminat tamamlama çağrıları son üç işlem gününde 740 milyon liraya yaklaştı. Son dönemde bu denli yüksek teminat tamamlama çağrısı 21 Eylül’de borsadaki düşüş nedeniyle yaşanan 537 milyon lirada yaşanmıştı.

Bilanço dönemine kadar dalgalı seyir

Piyasa uzmanları borsada hisselerin seçim sonrası gelen coşkulu yükselişle 12 aylık getirilerine çok yaklaştığını bunun yanı sıra mevduat faizlerindeki artış nedeniyle de endekslerin yukarı gitmekte zorlandığını dile getirdi. Bu durumun dalgalı bir seyir izlenmesi sonucunu getirdiğini belirten uzmanlar haftaya başlayacak üçüncü çeyrek bilanço döneminin ise belirleyici olacağını vurguladı. Uzmanlar, borsanın zaten bir konsolidasyona ihtiyacı bulunduğunu belirterek para girişlerinde azalma olduğunu özellikle BİST100 dışı ve yıldız Pazar hisselerinde para çıkışının hızlandığını kaydetti. Öte yandan yeni halka arzlara katılım için de satışlar yaşanıyor. Tüm bu belirsizlik ve dalgalı ortamda ise en yetkili kurumlardan bile gelen uyarılara rağmen kredili işlemlere talep sürüyor. Piyasa uzmanlarının verdiği bilgiye göre yüzde 40 bono ile borçlanan aracı kurumlar yüzde 80-85 arası faizlerle yatırımcılara kredi kullandırıyor. Sermaye piyasaları danışmanı Yunus Kaya’nın yaptığı hesaba göre yılın ilk yarısında aracı kurumların faaliyet gelirleri geçen yılın aynı dönemine göre yüzde 163 arttı ve 24.2 milyar liraya ulaştı. Bu gelir 2021 yılının tümünden daha fazla bir gelire işaret ediyor. Aracı kurumların faiz gelirleri ise 7.99 milyar lira oldu. Kaya’nın analizine göre sektör toplamında müşterilerden alınan komisyon toplamının yüzde 20 fazlası kadar kredi faizi alınırken bazı aracı kurumlarda ise hisse hacminin 6-7 katı kredi faizi uygulanıyor. Toplamda sektörün faaliyet gelirleri içinde faiz gelirlerinin payı yüzde 33. Yani sektör toplamında gelirlerin üçte biri krediden geldi. Kaya, bazı aracı kurumlarda faaliyet gelirinin tamamına yakını faiz gelirlerinden kaynaklandığını belirterek, A1 Capital’de faaliyet geliri içinde faiz gelirinin oranının yüzde 100, Phillip Capital’de yüzde 74, ICBC Turkey’de yüzde 71, İnvest-AZ’de yüzde 69, Marbaş Menkul’de yüzde 68 ve Alnus Yatırım’da yüzde 63 olduğunu hesapladı.

Teminat tamamlanamazsa aracı kurumun satış yetkisi var

Yatırımcılar aracı kurumlarca kendilerine tahsis edilen kredi limitleri ve portföylerinde bulunan varlıkların teminat değerleri göz önünde bulundurularak ek hisse almak için kredi kullanabiliyor. Kredi tam iş günlerinde saat 1’e kadar ödendiğinde faiz işlemiyor. Kredili alım işlemlerinde en önemli konu ise öz kaynak oranı. Her zaman yatırımcı yüzde 50 oranında öz kaynak bulundurmak zorunda. Borsa İstanbul’da endekslerin değer kaybettiği günlerde portföy değerlerinde de gerileme olduğu göz önüne alındığında bu zor bir durum. Yatırımcının öz kaynak oranı yüzde 35’in altına düştüğünde, iki iş günü içinde öz kaynak oranını tamamlaması ya da kredi borcunu azaltıcı yönde aksiyon alması gerekiyor yatırımcının. Öz kaynak tamamlama işlemi yapılmadığı takdirde ise aracı kurumlar, yatırımcının öz kaynak oranını yüzde 50 başlangıç oranına tamamlayacak şekilde hisse senedi satışı yapma yetkisine sahip. Yatırımcıların öz kaynak oranı başlangıç seviyesine tamamlanıncaya kadar geçecek süre boyunca yeni hisse senedi alış emri iletmesi de mümkün olmuyor.

Aracı kurumlar faiz oranını nasıl belirliyor?

Piyasada risk Yönetimi Takasbank tarafından yapılıyor. Gerçekleşen işlemler gerçek zamanlı olarak Takasbank tarafından çekilerek pozisyona dönüştürülüyor ve güncellenen hesaplar için son açık pozisyon ve parametre dosyası verilerine göre “bulunması gereken teminat” hesaplanıyor. Özkaynak koruma oranı yüzde 35 olarak uygulanıyor, yatırımcının özkaynak oranı bu oranın altına düştüğünde ise yatırımcının ya oranı tamamlaması ya da kredi borcunu azaltıcı yönde hareket etmesi gerekiyor. Bu hareket de genellikle hisse satışı yönünde oluyor. Aracı kurumların bilgilendirme yazılarına göre kredi faizi hesabı şöyle: “Krediye uygulanacak faiz oranı, Borsa İstanbul Borçlanma Araçları Piyasası / Repo-Ters Repo Pazarı’nda oluşan en kısa vadeli repo işlemlerinin ağırlıklandırılmış ortalama faizi, Takasbank Para Piyasası’nda gerçekleşen en kısa vadeli işlemlerin ağırlıklı ortalama faizi ile Merkez Bankası bir haftalık repo borç verme faiz oranlarının karşılaştırılması ile tespit edilecek en yüksek faiz oranının 4 (çarpan) ile çarpılması suretiyle bulunan kredi faizi oranı.” Belirlenen faiz oranına yüzde 5 BSMV ekleniyor.