Türkiye’de kur şokunun yaşandığı Aralık 2021 sonrası devreye alınan makroihtiyati önlemlerin önceliği döviz talebini kısıtlamaya yönelik oldu. Merkez Bankası’nın döviz rezervlerindeki gerileme ve artan döviz ihtiyacından da kaynaklanan bu kısıtlamalar düşük faiz politikasıyla beraber sürdürüldü. Sistem özellikle şirketlerin döviz alımlarını güçleştirirken zorunlu döviz satışı gerektiren uygulamaları da içeriyor. Tüm bu makroihtiyati önlemlere rağmen şirketlerin döviz ihtiyacı ise sürüyor. Peki şirketler bunu nasıl karşılayabiliyor? Bankacılık kaynaklarından alınan bilgiye göre Merkez Bankası’nın oldukça sıkı takibinde olan döviz satışında hem saat kısıtlaması hem de miktar sınırlaması uygulanıyor.                  

Bankacılık sektöründen bilgi veren bir kaynak direkt döviz satışını yapan hazine bölümleri yöneticilerinin şirketlerle süreci birebir yönettiğine dikkat çekti. Şirketlerin döviz taleplerinin tutarlarının takip edildiğini belirten kaynak ‘gerçekten’ ihtiyacı olana döviz satışının yapılmasının istendiğini vurgulayarak tüm bu takip işinin ise bankaların üzerinde olduğunu kaydetti. Aynı kaynak, döviz talep edenin mecbur ithalatı olması, borç ödeyecek olması gibi durumlarda döviz satışına izin verildiğini ifade etti. Döviz alım işlemlerinin ise Merkez Bankası’nın izniyle belli saat aralığında yaptırıldığını söyleyen bankacılık sektörü kaynağı böylece işlem adedinin de azaltılmış olduğuna da işaret etti. Merkez Bankası’nın bazı döviz taleplerini ise vadeli işlemler ve opsiyon borsasına (VİOP) yönlendirdiğini ve orada TL ayaklı işlem yapıldığı için aradaki farkın TL olarak ödenmesinin yeni avantaj olarak öne çıktığını dile getirdi.

Miktar sınırı günlük değişebiliyor

Bir başka bankacılık sektörü kaynağı da şirketlere öğleden sonra döviz satışı olmadığını vurguladı. 1 milyon dolar üzerindeki döviz taleplerinin 1 gün önceden Merkez Bankası’na iletildiğini söyleyen kaynak bankaların da şirketlere böylesi yüklü taleplerini 1 gün önceden bankaya iletmeleri gerektiği konusunda uyarıda bulunduğuna işaret etti. Bilgi veren aynı kaynak, her sabah da Merkez Bankası’nın belli bir miktarda döviz taleplerinin kendisine iletilmesini istediğine dikkat çekerek miktar sınırının bazı günlerde değiştirilebildiğine vurgu yaptı. Kaynak, özellikle Merkez Bankası Para Politikası Kurulu (PPK) toplantılarından 1 gün önce Merkez Bankası’nın bankaları ‘bugün ve yarın kesinlikle satış yok, piyasayı yükseltmeyin’ diye sözlü uyarıda bulunduğunu ileri sürdü. VİOP’a yönlendirmenin de 6 aydan uzun süredir yapıldığını dile getiren kaynak ancak bunun çok başarılı olmadığını şirketlerin nakit döviz ihtiyacı bulunduğu için bu yolun çok kullanılmadığını ifade etti.                 

Bir diğer bankacılık sektörü kaynağı ise döviz satışı öncesinde Merkez Bankası’nın bankaları şirketleri ciddi bir sorgu sual aşamasından geçirmesini istediğine vurgu yaptı. Neden alındığının sorgulanması ve alım sonrası takibin de yine bankacılık sektörü tarafından yapılması gerektiğini dile getiren bankacılık sektörü kaynağı belli saat aralıklarında satışın sürdüğünü bunun da sabah 10-12 arasında sınırlandığını ifade etti. Aynı kaynak, 500 bin dolar üzeri satışların da amacının sorgulanması konusunda büyük baskı olduğunu ileri sürerken kısıtlamaların başka bir bankacılık sektörü kaynağı da özellikle ödemesi olan ve bunu faturayla kanıtlayan şirketlere yönelik döviz satışının saat 16.00’a kadar sürdüğünü dile getirirken getirilen bu regülasyonların ülkenin döviz ihtiyacından kaynaklandığına da işaret etti. Kaynak, kısıtlama olsa da ihtiyacı olan hiçbir şirkete satış yapılmaması gibi bir durum yaşanmadığını kaydetti.

Yurtiçinde tutulacak dövize yüzde 4,5 gecelik faiz

Merkez Bankası bankaların zorunlu karşılık yükümlülükleri haricinde yurt içinde tutacakları yabancı para cinsinden hesaplara dünden başlayarak yüzde 4,5 faiz ödeyecek. Bankalar yurtdışında tuttuğu dövizler için yüzde 4,3 oranında Libor faizi alıyordu. Bankaların talebi üzerine çalışma yapan TCMB, yurtdışında tutulan dövizlerin yurt içine getirilmesi durumunda, zorunlu karşılık tutarının üzerindeki yabancı para cinsinden hesaplara yüzde 4,5'lik bir faiz verecek. Söz konusu ödeme, Türk Lirası cinsinden yapılacak. Bankaların yurt içinde döviz toplamasını gerektirecek bir durum olmadığa işaret eden kaynaklar, yurt dışı muhabir bankalarda bulunan fazla dövizin TCMB'de tutulması halinde faiz getirisinden faydalanılacağını kaydetti.

Merkez Bankası'na satış ve mevduat sınırı da bulunuyor    

Merkez Bankası, şirketlerin döviz talebini oldukça yakından takip ederken ihracatçı şirketlere de döviz satışı uygulamasını sürdürüyor. İhracatçı şirketler ihracat dövizlerinin yüzde 40’ını zorunlu olarak Merkez Bankası’na satıyor. Bunun yanı sıra TL kredi kullanımı için de döviz mevduat sınırı bulunuyor. Yine geçen yıl getirilen uygulama belli limitlerin üzerinde döviz mevduatı olan şirketlerin TL kredi kullanmasını engelliyor. Öte yandan Merkez Bankası bankalara ilettiği yazı ile de yurtdışına döviz transferlerinde eksik bilgi ve belge raporlayan bankalardan 2 Ocak 2023’ten başlayarak tespite konu ödemenin yüzde 5'i kadar ek ücret alıyor.