Son birkaç ay içinde ekonomiyi canlandırmaya dönük onlarca önlem açıklandı. Seçimler ve yoğun siyasi gündem yüzünden ele alınmayı bekleyen konularda adeta tedbir, teşvik yağmuru başladı. Sonuncusu arife günü açıklanan paket ile bir süredir gündemde arka plana düşen ekonomiye derin neşter atılacağı izlenimi veriliyor. Teşvikler arasında Meclis’e sevk aşamasında olanlar var. Bir kısmının üzerinde bakanlıklarda çalışma yapılıyor. Açıklanan ve üzerinde çalışılan tedbirler, teşvikler birçok sektörü ve ekonominin birçok alanını ilgilendiriyor. Başbakan Yıldırım’ın “ezber bozan düzenlemeler” diyerek sunduğu tedbirlerde, öne çıkan birkaç unsur var: Yabancı ve yerli yatırımcıya daha fazla teşvik; başta körfez sermayesi olmak üzere yabancı sermaye çekmek amacıyla güvenceler verilmesi, cazibe yaratılması… Bilindiği gibi ihracat, turizm, dış müteahhitlik gibi sektörlerden döviz girişinin azaldığı bir dönemde, Merkez Bankası’nın bilançosundaki net hata noksan rakamına yansıyan yüksek miktarlı döviz girişinin devamı büyük önem taşıyor.

İç karışıklık yaşayan ülkelerden geldiği tahmin edilen bu kaynak için Türkiye’nin cazibesini artıracak düzenlemeleri gündeme getiren faktörlerden birisi de bu. Son dönemde açıklanan teşvikler göz kamaştırsa da ülkenin uzun vadeli rekabetçiliğini artıracak yapısal reformlar konusunda endişeler de sürüyor. 

Uluslararası kuruluşlar son dönemde siyasetin ilgisinin başka alanlara kaydığını ve reform iradesinin zayıfladığını savunuyor. Açıklanan teşviklerin seçim sonrası vaad edilen yapısal reformlarla uyuşmadığı da gelen eleştiriler arasında. Yabancılar öncelikle son dönemde ciddi erozyon yaşanan hukukun üstünlüğü, bağımsız kurumların varlığı ve bilimsel değerlere dayanan eğitim sistemi gibi alanlarda adım atılmasını bekliyor. Ülke içinde güvenliğin sağlanması, öngörülebilir bir dış politika da Türkiye’de yatırım yapacakların dikkate aldığı diğer önemli konular arasında. Her şeye rağmen açıklanan önlemlerin ekonomik aktivite üzerinde olumlu etkileri olmasına kesin gözüyle bakılıyor. Özellikle son dönemde çok fazla başvurulmayan mali politikaların devreye girmesi yavaşlayan ekonomiye ilaç olabilir. Ancak Türkiye’nin yumuşak karnı olan cari açık konusunda ise nasıl sonuçlara yol açacağını zaman gösterecek. Şimdiye kadar açıklanan önlemler başlıca 13 alanı ilgilendiriyor. Politikalar madde madde şöyle sıralanıyor:

Yabancı sermaye

1. Körfez ülkeleri başta olmak üzere dünyada kendine güvenli liman arayan milyarlarca doları Türkiye'ye çekmek için yurtdışından gelecek para, altın ve dövize üç başlıkta "güvence" verilecek. Giriş-çıkış, transfer kolaylığı sağlanacak. Dövize çevirip çıkmada zorluk yaşanmayacak. Ek maliyet olmayacak.

2. Türkiye'ye belirlenecek miktarda konut alan, yatırım yapan oturum ve vatandaşlık alabilecek.

3. Yabancılara vatandaşlık vererek nitelikli eleman çekilmesini öngören düzenleme ayrı bir kod kanunda düzenlenecek.

4. Yatırım yapacak nitelikli yabancılara süresiz çalışma ve ikamet sağlayan Turkuaz Kart verilecek.

5. Yabancı şirket ortaklarına Türkiye'de çalışma izni getirilecek. Kısa süreli hizmet verecek olan yabancı çalışan ve stajyerlere çalışma izni verilecek.

6. Uluslararası şirketlerin Türkiye'yi bölge merkezi olarak kullanmaları halinde çalışanlara yönelik ücretler üzerinde alınan vergilere istisna getirilecek.

7. İslam ülkelerinden sermaye akışını hızlandırmak ve oradaki finansman imkanlarının Türkiye’ye aktarılması amacıyla faizsiz finans ürünlerinin yaygınlaştırılması önündeki engeller kaldırılacak.

Bankacılık ve finans

8. Yeni çıkacak faizsiz finansman araçlarında KDV, damga vergisi ve harçları açısından vergisel avantajlar sağlanacak. Bunun için vergi düzenlemeler yapılacak.

9. Kira sertifikası ihracına ilişkin Kurumlar Vergisi Kanunu'nda yer alan istisna yeniden düzenlenecek, her türlü varlık ve haklar istisna kapsamına alınacak. Damga vergisi ve harç istisnasının kapsamı kira sertifikası ihraç türlerini kapsayacak şekilde genişletilecek.

10. Bankalar ellerindeki gayrimenkulleri 5 yıl yerine şimdi 3 yıl içinde elden çıkaramadıkları takdirde defter değeri üzerinden sermaye hesabında gösterebilecekler.

11. Cumhuriyet ve benzeri altın alım satımı yapabilecekler. (BDDK kararı yayımlandı)

12. Tüketici kredileri için yüzde 4 olan genel karşılık oranı yüzde 1'e düşürülecek. (İlgili BDDK kararı yayımlandı.)

13. Standart nitelikte ve yakın izlemedeki gayri nakdi kredilerde karşılıkların düzenlenmesi. (BDDK kararı yayımlandı. İş Yatırım’ın hesabına göre bu yenilik bankaların yıllık net kârına kabaca %3 katkı yapacak.)

Yatırımlar

14. Yatırım teşvik belgesi kapsamındaki binalara 5 yıl süreyle, arazilere ise yatırım teşvik belgesi süresince emlak vergisi muafiyeti getirilecek.

15. İnşa edilen binalardan bina inşaat ve imarla ilgili harçlar alınmayacak.

16. Nispi vergiye tabi kâğıtlardan sadece bir nüsha için damga vergisi ve noter harcı alınacak.

17. Sözleşmelerdeki bedel artırılmasında sadece artan bedelden vergi alınması, sözleşmelerdeki cezai şartlardan damga vergisi alınmaması sağlanacak.

18. 10 milyar dolarlık cari açığı önlemek için başta demir çelik olmak üzere metalürji, petrokimya gibi sektörlerde entegre tesisler, elektronik, elektrikli cihazlar gibi belirli sektörlerde yatırım için belirlenecek beş-altı firmaya yatırım arazisi verilecek, liman, yol, demiryolu bağlantıları yapılacak, ayrıca koruma da sağlanacak.

19. Enerji yatırımında 20 yıllık fiyat güvencesi sağlanacak.

20. Bilişim, yazılım teknolojileri ve tarımla ilgili bazı alanlara teşvik uygulanması yönünde çalışma yapılacak.

21. Büyük stratejik yatırımlarda vergiler 10-20 yıl tatil edilebilecek.

22. “Türkiye’nin kendi devlerini oluşturması için” bölgesel pazarlara ve ihracat potansiyeline bakılarak şirketlere ‘Sen iletişim, sen beyaz eşya ile ilgilen, teşvik edeceğiz’ denilecek. Bu kapsamda özel teşvikler olacak.

23. Orta ileri teknoloji üretim yatırımlarının tamamı 4’ncü bölge teşviklerine alınacak.

24. Yatırımlarda proje bazlı destek sistemini geçilecek.

25. Doğal afetlerde ekonomik kayba uğrayan yatırımcıların sigorta borçları 1 yıl ertelenecek.

26. Kredi kullanımında artık her türlü taşınabilir menkul değer, teminat gösterilebilecek.

Şirket kuruluşları

27. Şirket kuruluş işlemlerinde ortaya çıkan gereksiz bürokratik formaliteler bertaraf edilecek. Kuruluş maliyetleri azaltılarak kuruluşun daha kısa sürede ve az maliyetle yapılması sağlanacak.

28. Kuruluş aşamasındaki defter tasnif işlemlerinden harç alınmayacak. Kurucuların imzalarını gösteren sirkülerlerin noter yerine ticaret sicilinde yapabilmelerine imkan sağlanacak. Belli tutarı ihtiva eden her nevi senet, kağıt, sözleşmenin değiştirilmesi halinde sadece artan tutar üzerinden harç alınacak.

29. Şirketlerin tür değişiklikleri ve tasfiyeleri kolaylaştırılacak.

30. Şirketlerin kapatılmasının önündeki bürokratik işlemlerin azaltılacak. Şirketlerin tür değişiklikleri, tasfiye süreçleri kolaylaştırılacak.

İhracat

31. İhracat teşvikleriyle ilgili bütün sistem yeniden gözden geçirilecek. (Ekonomi Bakanı Zeybekçi, EKK’da finansman, kredi imkanları gibi 20’den fazla ihracat başlığı olduğunu açıkladı.)

32. Yurtdışındaki fuarlara katılım amacıyla yapılan işlemlerde harçlardan ve damga vergisinden istisna edilmesi sağlanacak.

33. Eximbank’ın sermayesi güçlendirilecek

34. Eximbank'ın kredi verme şartları kolaylaşacak. Teminat açığı olması halinde Kredi Garanti Fonu devreye girecek.

35. Gümrük Birliğinin güncellenmesi konusu üzerine çok hızlı bir şekilde gidilecek.

36. Hedef ve öncelikli pazarlar ile kültür coğrafyamıza büyük önem verilecek.

37. İkili gerek çok taraflı anlaşmalar ile ihracatçılarımızın önündeki engelleri kaldırma yönünde çalışacak,

38. Girdi tedarikinde, ülke ve bölge bazlı bağımlılığı azaltma yönünde tedbirler alınacak.

39. İhracatçıya hususi pasaport (yeşil pasaport) verilecek.

40. Dış ticaret ile ilgili işlemleri Gümrük ve Ticaret Bakanlığı tek elden yürütecek.

Tarım

41. Verimliliği artırmak için yeni bir kanun tasarısı hazırladı. Parçalı ve hisseli olduğu için ya da göç ve benzeri nedenlerle ekilemeyen araziler devlet tarafından kiralanacak. (Atıl olan arazilerin tümü değerlendirildiğinde 17 milyar liralık hasıla artışı gerçekleşecek.)

42. Başka ülkelerde verimli arazi kiralanacak.

43. Çiftçiye desteklerde değişikliğe gidilecek. Çeşitli kalemlerde yıl boyunca yapılan destek yerine, yılda iki sefer, toplu olarak destek verilecek.

44. Süt ürünleri ihracatında yaşanan sıkıntıları ortadan kaldırmak için müdahale alımları devam edecek. Kalan sütler süt tozuna dönüştürülerek yardım yapılan ülkelere aktarılacak.

45. Kırmızı et fiyatında yaz aylarında artan tüketim artışının fiyatlara yansımaması için tedbir alınacak.

46. Gübrede KDV kaldırılacak.

47. Çiftçilerin mevsimsel sıkıntıları ve kuraklıktan dolayı yaşayabilecekleri fiyat istikrarsızlıkları hallerinde Tarım Bakanlığı önlemi alacak

Doğu ve Güneydoğu

48. Doğu ve Güneydoğu Anadolu Bölgeleri’nde yeni cazibe merkezleri oluşturulacak.

49. Bölgede fabrikaları devlet yapacak, özel sektör işletecek.

50. Yeni modelle kurulmuş fabrikaların ürünlerini yine devlet alacak. (Devletin 20 milyar TL dolayında tüketim malı satın alıyor. Bu alımların bu bölgeden alınması planlanıyor.)

51.Terör ve doğal afetlerden etkilenen KOBİ'lere 100 bin lira kadar kredi kullandırılacak. Ayrıca yerli makine alımında 300 bin liraya kadar faizsiz kredi sağlanacak.

Turizm

52. Turizm için ayrı bir paket üzerinde çalışılıyor.

53. Turizm ve sağlık turizmi ihracat sayılacak ve ihracat gibi desteklenecek. Bu kapsamda KDV iadesi gibi uygulamalar gelecek. (Turizmde yılbaşında bazı yeni teşvik destek açıklamaları olmuştu. Tüm ülkelerden turist getiren A Grubu seyahat acentesine uçuş başı 6 bin dolar destek, Kredi Garanti Fonu teminatı ile kredi gibi kolaylıklar getirilmiş, konaklama ile deniz turizmi tesislerinden bir önceki yıl 750 bin dolar döviz getirenlerin ihracatçı sayılması gibi destekler getirilmişti.)

Vergi

54. Vergide denetimlerinde yeni bir model üzerinde çalışılıyor. 'Pişmanlık ödemesi' sistemi getirilecek. Mükellefe "Yaptığımız araştırmada eksik bulduk. Size 15 gün süre veriyoruz. İsterseniz gelin ödeyin" denilecek. Mükellef kabul ederse inceleme olmayacak.

55. Geçmişte vergisini düzenli ödeyenler ödeme güçlüğü içine düştüklerinde daha rahat ödeme imkanı getirmek için tecil koşulları iyileştirilecek.

56. Kamu ihalelerinde ihalenin iptal edilmesi halinde ödenen damga vergisi iptal edilecek.

57. Ar-Ge faaliyetlerine ilişkin harcamaların yüzde 10’ünün ticari kazanç ve kurum kazancının tespitinde indirim konusu yapılmasına ilişkin, Gelir ve Kurumlar Vergisi kanunlarında farklılıklar giderilecek.

58. Yeni bir varlık barışı yasası çıkarılacak.

59. Vergi ve prim borcuna yönelik vecibelerini yerine getiremeyenlere bir fırsat daha verilecek. Daha önce taksit ödemelerini ihlal ettikleri için sistemden çıkan mükellefe, geçmişteki taksitlerini de ödemesi şartıyla tekrar söz konusu borçları taksitle ödeme imkanı sağlanacak.

60. Damga vergisi teke düşürülecek. Yükte hafif pahada ağır işlerle uğraşanların tedarikçileri arasındaki sözleşmelere de damga vergisi istisnası getirilecek.

61. Taksi, şehir içi toplu taşıma yapan dolmuş, minibüs, belediye ve halk otobüsleri ile yük taşıma amacıyla kullanılan kamyon ve kamyonetler yılbaşına kadar ÖTV'siz araç yenileyebilecek.

62. Terörle mücadelede şehit olanın bir yakını ÖTV’siz araç alabilecek.

63.Primlerini zamanında ödeyen Bağ-Kur'lulara 5 puan indirim yapılacak. Primlerin zamanında ödenmemesi halinde bu imkan ortadan kalkacak.

64. 2B arazileriyle ilgili imkandan yararlanmayan 70-80 bin kişiye tekrar fırsat tanınacak.

65. Kamuda yeni tasarruf önlemleri alınacak. Her bakanlık kendi programını hazırlayacak ve hedeflerin tutturulup tutturulmadığı takip edilecek.

Denizcilik

66. Tersaneler tarafından gemi, yat ve diğer su araçlarının inşası, yenileme, dönüşümü ile bakım ve onarımına ilişkin düzenlenen kağıtların damga vergisinden söz konusu kağıtlara ilişkin işlemlerin harçtan istisna edilmesi sağlanacak.

Suriyeliler

67. Suriyelilerle yönelik olarak daha kolay çalışma izni verilmesinin önü açılacak. Ayrıca sığınmacılara vatandaşlık verilmesine yönelik çalışma da gündemde.

Sosyal güvenlik

68. Genel Sağlık Sigortası nedeniyle yaşanan mağduriyetler, gelir testi yüzünden çıkan borçlar konusundaki şikayetleri ortadan kaldıracak yeni bir düzenleme yapılacak.

69. Yaşlı bakım aylığı ve engelli bakım aylıklarının kesilmesini ortadan kaldıracak çalışma Meclis’e sevk edilecek.

70. Yeni kıdem tazminatı düzenlemesiyle ilgili çalışma tamamlanacak.

71. Birikimli hayat sigortalarından toplu çekme değil, aylık ödeme şeklinde yapılması için ilave teşvik getirilecek.

72. Taşeron düzenlemesindeki aksaklıklar için yeni düzenleme yapılacak.

73. İş Sağlığı ve İş Güvenliği Yasası'nın bazı hükümleri 1 yıl ötelenecek.

74. Yurtdışında emeklilik hakkını kazananların Türkiye'de 6 aydan az kalmaları durumunda araçlarını getirememesine yönelik sorun giderilecek.

Çek ve iflas erteleme

75. Karşılıksız çek işlemine para cezası uygulanacak. Tekrar etmesi durumunda hürriyeti kısıtlayıcı ceza verilecek.

76. Karekodu uygulaması olacak. Karekoduyla bankaların görmüş olduğu riski, çeki alan da görebilecek.

77. Çek ödenmezse, o firma ve o şirketin yetkilisi, yönetim kurulunda bulunan üyeler de dahil olmak üzere bir başka şirket kurup bir başka şirketin yönetiminde de yer alamayacak.

78. İflas ertelemede yeni düzenleme geliyor. Bir şirket iflas ertelemesinden yararlanabilmek için mali durumu iyileştirme projesini mahkemeye sunacak. 2 haftalık kesin süre içinde sunulamaması halinde iflas erteleme talebi ispatlanamamış sayılacak ve borca batık olduğunun anlaşılması halinde talep sahibi şirketin veya kooperatifin iflasına karar verilecek.

79. İflas ertelemeden yararlanmış bir sermaye şirketi veya kooperatif, uzatmalar dahil erteleme süresi bitiminden itibaren 1 yıl geçmedikçe iflas erteleme talebinde bulunamayacak.

80. Halen 4 yıla kadar uzatılabilen iflas erteleme, uzatmayla birlikte 2 yıl ile sınırlandırılacak.