Murat Gürsoy ile Karadeniz Sohbetleri’nde bu hafta digitalleşmenin getirdiği yeni kavramlardan biri olan kripto parayı anlamaya ve anlatmaya çalışacağız. Konuğumuz İnovak Akademi Dış Ticaret Uzmanı Şeyda Ataoğlu. Sohbetten çıkardığımız o ki; tüm dünyada olduğu gibi ülkemizde de sıkça duyar olduğumuz bu yeni para cinsine karşı yönelim dikkat çekerken ortaya çıkan olumsuzluklar da uyum sürecinin olağandışı sancıları gibi görünüyor.

-Asıl konumuza gelmeden önce sizi tanımak isteriz…

-İşletme bölümü mezunu olarak uzun yıllar çeşitli bankalarda ve özel sektör firmalarında çeşitli birimlerde çalıştım. Şu anda İnovak Akademi’de dış ticaret uzmanı olarak çalışmaktayım. Son dönemlerde dış ticaret ağırlıklı olarak seminerler vermeye başladım. Özellikle dış ticarette ve finansta eğitim verirken uluslararası ticarette yüzyıllardır süregelen ve dolayısıyla çok fazla oturmuş uygulamaların değişmeye başladığını gözlemledim. Teknoloji dünyada farklı bir yöne evriliyor. Bu açıdan uygulamalar ve trendler özellikle farklılık yaratmak isteyen KOBİ’lerimizin için önem taşımaktadır.

-Gelelim esas konumuza. Yeni dönemle birlikte para kavramı da kendi içinde inanılmaz bir değişime uğradı. Kripto para diye bir kavramla tanıştı insanoğlu. Sonrasında da kripto para ve borsalarla ilgili yaşanan sorunlar gündeme geldi. Neler söylemek istersiniz?

-Sadece bizde dünya gündeminde de aynı şeyler tartışılıyor. Bizde olduğu gibi diğer ülkelerde de kripto paraların alım satımının yapıldığı platformlarda birtakım olumsuzlukların yaşanması sebebiyle daha da öne çıktığını söyleyebilirim. Bu piyasalara baktığımızda kripto para borsalarının yaklaşık 2.2 trilyon dolar civarında bir işlem hacmi olduğunu görüyoruz. Nisan ayında bu seviyelere ulaşmıştı ancak günlük olarak çok fazla dalgalanmalar var. Oysa 2020’nin yılsonunda aralık ayında 600 milyon dolarlar civarındaydı bu piyasa.

-İnsanların veya belki de kurumların bu alana yönelmelerinin altında bu hızlı değer artışı mı yatmaktadır?

-Genel olarak bakacak olursak 2008 yılında dünyada ekonomik bir kriz yaşandı, başladı. 1929 dünya ekonomik buhranından sonra en büyük ekonomik kriz olarak tarihsel süreçte yerini aldı. Bunun sonucu olarak başta Amerikan Merkez Bankası FED olmak üzere birçok Merkez Bankası yoğun biçimde para basmaya başladılar. Ayrıca faizler indirildi. Birçok yerde negatif faizler oluştu. Böyle olunca dünyada paranın bu tür borsalara kripto paralara akması aslında çokta garip bir şey değil. Bir de üstüne pandemi gelince yine Merkez Bankaları para basmaya devam ettiler. Dünyadaki genel durumun bizdeki yansımaları da aynı oldu. Bizde de çok fazla talep meydana geldi.

-Z kuşağı kripto paraya daha mı yatkın sizce?

-Evet… Dünyada ve Türkiye’de genç kuşak kripto para kullanımında üst sıralarda. Diğer mali koşullar, sosyolojik koşulların dışında Z kuşağı dediğimiz gençler biliyorsunuz ki teknolojik gelişmelerde ve dijitalde daha aktif. Dolayısıyla o kuşağın klasik anlamda bir altın yatırımından bahsetmek yerine bu tür şeylerin ilgilerini çekmesi aslında normal.

-Yaşanan olumsuzluklar sonucu bizde getirilen yasal düzenlemeler neler oldu?

-En son Merkez Bankası 16 Nisan’da bir yönetmelik yayınladı. Bu yönetmeliğin içeriğinde 30 Nisan’dan itibaren geçerli olmak üzere ödenek kuruluşlarının kripto varlıklarının alım satımında aracılık yapması yasaklandı. Bu yönetmeliğin uygulanmasında kripto varlıkların teriminin kullanılması ve tanımlama eklenmesi çok önemli. Ayrıca, bir süre sonra yeni uygulamalar ve düzenlemelerin geleceği bilgisi de verildi. Şimdi bu düzenlemeler bekleniyor Ayrıca 1 Mayıs tarihinde de suç gelirlerinin aklanmasının önlenmesine dair yönetmeliğe bu yeni durum ilave edildi.

-Bir de Blockchain var…

-Evet… Blockchain kavramı ilk olarak 2019 yılında açıklanan ve 2019-2023 dönemini kapsayan 11’inci kalkınma planında kullanıldı. Bir yıl sonra da Cumhurbaşkanlığı yapı planında kavram olarak yer aldı ve denildi ki “Blockchain tabanlı Merkez Bankası dijital paranın uygulanmasına başlanacaktır.” Dolayısıyla bu tür uygulamaların hükümet bazında da ele alındığını görüyoruz. Aslında konunun bu kısmını kripto paralar ve kripto para borsaları olarak ikiye ayırabiliriz. Genel olarak dünyaya baktığımızda paralar nakdi para ve kaydi olarak sınıflandırılıyor. Kaydi para düzeninde dijital paraları da ikiye ayırabiliriz. Elektronik paralar ki bunlar 6493 sayılı kanunla yapılmış adı konulmuş bir vaziyettedir. Ancak kripto paraların bizim mevzuatımızda henüz bir tanımı yok.

-Dünyadaki yaklaşımlar nasıl peki?

-Diğer ülkelere baktığımızda farklı politikalar üretildiğini görmekteyiz. Kimi ülkeler önden giderek yasal düzenlemeler yapıyorlar kimileri de bekle gör politikası izliyorlar. Bu anlamda Malta, Estonya ve İsviçre gibi ülkeler birtakım kanuni düzenlemeleri yapmış durumdalar ve bu konuda oldukça yol alıyorlar.

-Para kısmında sanki rölatif yani göreceli bir piyasa izlenimi var. Doğru mu?

-Haklısınız. Çok fazla miktarda kripto para seçeneği var. Kullanıcıların ve yatırımcıların burada çok dikkatli olması gerekir.  Bir de kripto para borsaları bu kripto paraların ya da varlıkların alım satımlarının yapıldığı platformlar. Biz de henüz bu borsaların ya da platformların herhangi bir hukuksal kanuni düzenlemesi ve lisanslaması henüz yok. Burada lisanslama konusu çok önemli. Çünkü bankalar biliyorsunuz BDDK’ya bağlı kuruluşlardır ve denetlenmeler ile lisanslanmaları bu kurum aracılığıyla yapılmaktadır. Aynı koşullar ve özelliklerın bu platformlara da gelmesi anlamlı olacaktır. Çünkü bu borsalar şu anda anonim şirket şeklinde kuruluyorlar. Herhangi bir BDDK gibi bir kurumun denetlenmesine, düzenlenmesine, lisanslanmasına tabi değiller. Anonim şirketler de en az 50 bin sermaye ile kurulurlar.

-Ama biliyoruz ki bankacılık sektörüne getirilen düzenlemeler sırasında da bazı sıkıntılar yaşanmıştı.

-Evet, bazı bankalar TMSF’ye devredilmişti. Yeni pazarın gittikçe büyüyen bir piyasa olduğu düşünülürse kötü niyetli aktörlerin de piyasaya girme durumları göz önüne alındığında birtakım düzenlemelerin zamanla yerine oturacağını söyleyebiliriz. Ancak burada bireysel olarak şuna dikkat etmesi gerekir; şu an binlerce kripto para var. Bunlara yatırım yaparken  her birinin teknolojik özelliklerinin arkasındaki teknik ekibin, özelliklerinin dikkatlice incelenmesi ve yatırımda aracı olarak kullandıkları kurumların da en azından Ticaret Sicil Gazetesi’ndeki sermaye yapıları ve sermaye miktarları ile yönetim kurulu yapılarının dikkatli incelenmeleri gerekir.

-Yani henüz oturmuş bir kontrol mekanizması yok.

-Şöyle ifade edeyim; diyelim ki hisse senedine yatırım yaptınız. Bu kâğıdın aniden yüzde 10 olarak düşmesi aslında bir soruşturma sebebidir. Tam tersi yükselmesi de. Bu durumda işlem durdurulur. Ama kripto paralarda,  bitcoinde sistemi durduran böyle bir mekanizma yok. Bir borsanın yıllık artışı olumlu karşılanırken kripto paralarda bırakın yıllığı günlük olarak yüzde 10 yüzde 20’lerde azalış veya yükselişler olabiliyor.

-Blockchain ile diğer kripto para terimleri çok karıştırılıyor. Bunun nedeni nedir?

- Aslında bu teknolojinin adı Blockchain ve ilk ürünü de Bitcoin. Daha sonra çok miktarda kripto para çıktı. Ancak Bitcoin’in ilk ortaya çıkması, kullanıma sunulması ve felsefesi ile teknolojisinin farklılık göstermesi nedeniyle değişik bir durum var. Öncelikle Bitcoin ben güvenlikli bir sistemim diyor. Bu sisteme girip işlemlerinizin değiştirilmesi, oradaki tutarın değiştirilmesi, iptal edilmesi vs. mümkün değil. Aracıları ortadan kaldırdığı için anonim bir yapıya sahip. Nasıl ki biz nasıl bankalar aracılığıyla yaptığımız transferlerde IBAN kullanıyoruz. Orada da IBAN benzeri bir yapı ve kodlama var. Şeffaf işleyen sitemde Bitcoin transferlerini sisteme girip kimden kime, hangi IBAN’dan hangi IBAN’a, ne zaman, ne kadarlık transfer yapmış hepsini görüyorsunuz.

-Türkiye’de Blockchain uygulamasının yurt dışı denemelerini başlatan Türk bankaları ve şirketleri var mıdır?

-Bu konuda ülkemizde de çalışmalar yapan bankalar var. Birçok teknolojik gelişmeyle birleşerek pek çok farklı alanda kullanılabiliyor.

-Hangi alanlarda?

-Kamu yönetiminde kullanılabiliyor. Aslında iş taraflar arasında direkt para transferi ile başlamıştı. Ancak diğer finansal uygulamalarda da kullanılıyor. Kamu yönetiminde, aracıları ortadan kaldıran noter uygulamalarında tapu işlemlerinde özellikle bizim dış ticarette üretilmesinden nihai alıcıya ulaşana kadar ki tüm süreci kapsayan tedarik süreçlerinden aradaki ithalat, ihracat, lojistikte tek tek ele alınabilir. Sağlık sektöründe, sigorta sektöründe birçok sektörde uygulama alanı oluyor.

-İstisnai durumlar yok mu?

-Blockchain uygulaması bazı alanlarda kullanıma uygun değil. Eğer siz ürününüzü tek kişi olarak hemen üretip satıyorsanız burada Blockchain uygulamasına gerek yok. Ancak sizin sisteminizde çok fazla taraf varsa ve güven unsuru gerekliliği söz konusuysa yani ihracat ve ithalatta iki taraf olarak biriniz malı gönderiyorsunuz, biriniz parayı gönderiyorsunuz. Karşı taraf diyor ki ben malı gönderdim parayı alacak mıyım?  bu tarafta diyor ki ben parayı gönderdim malı alacak mıyım? Yani güven unsurunun gerektirdiği durumlarda Blockchain uygulaması oldukça uygun. Bununla ilgili birçok ülkede kripto paralarla ilişkilendirirsek bazı ülkeler kripto paraların kullanımını sınırlandırıyor ya da yasaklandırıyor. Ancak Blockchain uygulamasında böyle bir şey yok. Tam tersi birçok ülke Blockchain uygulamasına yatırım yapıyor ve bu alanda hızlı bir şekilde ilerliyorlar.

-Türkiye’de Blockchain uygulamalarının kullanıldığı alanlar var mıdır?

-Ticaret Bakanlığı ve diğer bakanlıkların bu konuda hem yurt içinde hem de uluslararası anlamda bazı ülkelerle iş birliği yapmaya çalıştıklarını duyuyoruz. İlgi uyandıran bir proje de geçtiğimiz aylarda başladı. VİGA denilen bir gram altının kısaltması bu altı, yedi tane hem kamu bankalarının hem de özel bankaların dahil olduğu projeydi bu. Dijital altın transferi, yani burada taraflar arasında 7/24 altın transferinin yapılabildiği uygulama Blockchain tabanlı olarak başlatılmış oldu. Bir market zincirinin uygulaması başladı. Bu tabi geniş kapsamlı bir uygulama değil. Ancak meyve sebze reyonlarında şeffaflığı sağlamak adına üreticiden aldığımızda bunun kaybının Blockchain tabanlı yapıda kaydedilmesi ve daha sonra bu ürünün ne kadar olduğu, kilosu, nereden teslim alındığı menşei, hangi bölgeye gidip nihai tüketiciye sunulduğu Blockchain tabanlı olarak kaydediliyor.

MASAK'tan kripto varlık rehberi

MASAK, suç gelirlerinin aklanmasının ve terörün finansmanının önlenmesine dair tedbirler kapsamında yükümlü sayılan şirketlere kripto varlık hizmet sağlayıcılarının da dahil edilmesinin ardından, bu hizmet sağlayıcıların uyması gereken esasları belirledi.

Kripto varlık hizmet sağlayıcıları, 1 Mayıs'ta Resmi Gazete'de yayımlanan Suç Gelirlerinin Aklanmasının ve Terörün Finansmanının Önlenmesine Dair Tedbirler Hakkında Yönetmelik'le Mali Suçları Araştırma Kurulu (MASAK) yükümlüleri arasına eklenmişti. Bu kapsamda MASAK, internet sitesinden, kripto hizmet sağlayıcılara ilişkin rehber yayımladı.

Buna göre, kripto varlık hizmet sağlayıcıların tabi oldukları yükümlülükler, müşterinin tanınması, şüpheli işlem bildirimi, bilgi ve belge verme, devamlı bilgi verme ile muhafaza ve ibraz olarak belirlendi. “Müşterinin tanınması yükümlülüğü" kapsamında müşterilere yönelik "kimlik tespiti" yapılacak. Kripto varlık hizmet sağlayıcıları ile bu platformlardan hizmet alacak kullanıcılar arasında sözleşme yapılması esas olduğundan, kimliğe ilişkin bilgilerin alınması ve bu bilgilerin doğruluğunun teyit edilmesi suretiyle sözleşme yapılan kullanıcılar ve bu kullanıcıların adına veya hesabına hareket edenlerin kimliğinin tespit edilmesi önem taşıyor.