Geçmişten Günümüze Toprak Mahsulleri Ofisi

Cumhuriyetimizin ilk kurumlarından biri olarak 13 Temmuz 1938 yılında kurulan Toprak Mahsulleri Ofisi (TMO), bugün 83. yaşını kutluyor. 13 Temmuz 1938 tarihli Resmî Gazete'de yayımlanan, 24/6/1938 tarihli ve 3491 sayılı Kanun’la iktisadi devlet teşekkülü niteliğinde ve buğday işleri ile iştigal olmak üzere kurulan TMO,  geçmişten günümüze pek çok tarımsal faaliyete öncülük etmiştir.

Hükümetler, 1929 dünya ekonomik bunalımı nedeniyle tarım üretimlerini koruma politikalarını devreye sokmuş ve bu üretimleri artırmak için çeşitli yöntemlere başvurmuştur. Bu durum; tarım ürünleri ihtiyacında ciddi bir artış meydana getirmiş, kaçınılmaz olarak arz-talep dengesini bozmuş, buğday arzının yükselmesi ise fiyatların trajik bir şekilde düşmesine yol açmış, geçimini tarım ürünlerinden sağlayan Türk halkının ekonomik çöküşünü de beraberinde getirmiştir.

Bütün etkenler göz önüne alındığında hububat piyasasını dengede tutmak gerekiyordu ve bunun için de bir oluşuma ihtiyaç vardı. Bu amaçla 10.07.1932 tarihinde yürürlüğe giren 2056 sayılı Kanun çerçevesinde ilk başta Ziraat Bankası görevlendirilmiş ve çoğu Orta Anadolu’da olmak üzere ülkemizin muhtelif yerlerinde “Buğday Alım Şefliği” adı altında alım merkezleri açılmıştı.

Ziraat Bankası’nın 1932-1938 yılları arasında hububat piyasasına alım ve satım yaparak müdahale etme ve piyasayı regüle etme konusundaki faaliyetlerinin piyasa açısından önemli olduğunu gözleyen siyasi irade, piyasayı daha etkili bir şekilde kontrol edebilmek ve yönlendirebilmek için sadece bu işle uğraşacak müstakil bir kurumun kurulmasına giden süreci başlatmıştır.

Asli görevi çiftçiyi korumak, bu amaçla taban fiyatları belirlemek, stoklamak, stok yönetmek, dolayısıyla piyasada üreticiyle tüketici arasında denge kurmak, düzenleme yapmak, destekleme politikasına süreklilik kazandırmak, devlet müdahalesi yöntemiyle tahıl üretimini güvenceye almak, çok önemli bir alan olan haşhaş üretimini uluslararası ilişkilere uygun biçimde yasal sınırlara kavuşturmak için Ticaret Bakanlığı’na bağlı olarak sermayesinin tamamı devlet tarafından karşılanan “Toprak Mahsulleri Ofisi” kurulmuş ve devletin bir müteşebbis gibi ekonomik alanda faaliyette bulunduğu kurumlardan biri olmuştur.

3491 sayılı Kanun’la TMO’ya buğday fiyatlarının üreticiler bakımından normalin altına düşmesinin ve tüketici halk aleyhine yükselmesinin engellenmesi, buğday piyasasının korunması, düzenlenmesi, gerektiğinde buğday ithalatı ve ihracatı yapması, dünya buğday üretimi ve hareketlerini takip etmesi, gerekli görülecek yerlerde un ve ekmek fabrikaları kurması, uyuşturucu maddelerle ilgili devlet tekelini yürütmesi ve benzeri görevler verilmekteydi.

TMO; savaş yıllarında benzin, otomobil lastiği, et kavurması, margarin, kahve gibi maddelerin de tedarik ve dağıtımında görev üstlenmiştir. Ofis kısa sürede arpa, çavdar, yulaf, mısır, fındık, patates, pirinç, çeltik ile fasulye, nohut, mercimek gibi bakliyat, yağlı tohumlar ve uyuşturucu maddeleri de faaliyet alanı içine almıştır.

Kurulduğunda sadece 100 bin ton kadar depo devralan TMO, günümüzde bu kapasitesini 4 milyon ton gibi yüksek bir orana çıkarmıştır. Çeşitli zamanlarda yapılan silo ve depo projeleri ile kapalı hububat muhafazasını hem tonaj hem de kalite olarak önemli bir aşamaya getirmiştir.

TMO, gerek üretimin bol olduğu yıllarda stok yaparak gerekse ithalat yolu ile ülkede hububat, bakliyat ve diğer tüketim malları ile ilgili darboğazların aşılmasında son derece kritik rol oynamıştır. Netice itibarıyla Ofis, 83 yıllık tarihi boyunca ülke ekonomisinde büyük bir vazife gerçekleştirmiş; her dönemde çağın gereklerine uyum sağlayan bir kurum olmuştur.

Türkiye’de Hububat ve Bakliyat Piyasalarında Dengeleyici Kurum

TMO, başta hububat ve bakliyat olmak üzere stratejik öneme haiz birçok ürün için serbest piyasa koşulları altında kârlılık ve verimlilik esaslarını da gözeterek piyasa fiyatlarında aşırı dalgalanmaları önleyen, sermayesi Hazine’ye ait bir kurumdur. TMO bitkisel ürünlerde ekim alanının yüzde 70’ine, üretiminin yüzde 22’sine, hasılasının yüzde 33’üne, ihracatının yüzde 36’sına doğrudan etki etmektedir. Ayrıca; Çiftçi Kayıt Sistemi’ne kayıtlı üreticilerin yüzde 82’sine, tarımsal istihdamın yüzde 45’ine, tarımsal hasılanın yüzde 24’üne, tarımsal ihracatın yüzde 32’sine doğrudan etki etmektedir. TMO misyonu gereği un, makarna, irmik, bulgur, bisküvi, yem, çeltik/pirinç, nişasta, bakliyat, fındık, kuru üzüm, kanatlı et sektörleriyle doğrudan ilişki içerisindedir.