Geçen Mart ayında İspanya hükümeti  kovid  nedeniyle tüm işletmelere  kapatma ‘’kararı verir, buna uymayan   tek  kuruluş Mondragon  olur. Bu kuruluş,  İspanya’nın Bask bölgesinde yer alan  sinayi üretimi yapan bir kooperatif üst kuruluşu. 75 yıllık bir geçmişi var.  Ağırlığı otomotiv ve IT teknolojileri sektörü  olmak üzere  tüm dünyaya yayılmış   96   kuruluşunda  70.000  çalışanı var.  İki yıl kadar önce  bu  özü / sözü bir  kooperatif olan  ‘’eşsiz ‘’  diye nitelediğim  bu  bölgesel kalkınma  hareketini Bask bölgesine giderek yerinde görmüş  / incelemiş  ve izlenimlerimi sizinle paylaşmıştım. 

Mondragon yeniden gündemde...

Bu kez kovid-19 bağlamında.

Onu  kamuoyuna taşıyan New York Times olmuş.

‘’Kapitalizm  haşin yüzünü  zımparalayarak  yumuşatan  Bask  Bölgesindeki Örnek ‘’  başlığıyla  bu örneği dünya  kamuoyuna  takdim ediyor.

İspanya hükümetinin Mondragon ‘un bu beklenmedik çıkışına tepkisi ‘’Bu durumda işçilerine  kapanma  tazminatı vermem‘’ olur. 

Bu ‘’red‘’Mondragon’un umurunda olmaz.... Zira  bünyesinde ilk günden  kurduğu  ‘’Mondragon Havuzu ‘’nu kullanır.İşçilerine hem  düzenli ödeme yapmaya devam eder, hem de üretimini denetimli olarak  sürdürür, siparişlerini de aksatmadan  yerine getirir.

Mondragon’u nereye oturtmak gerek ?

Küçük tekil bir örnek mi ?

Sanmıyorum !  

Zira yıllık 12 Milyar euro’yu aşan cirosuyla İspanya‘da ilk 10 kuruluş arasına giriyor,üstelik bir kooperatif olarak   ‘’aykırı bir örnek ‘’.   

Çalışanlarının  tümü Mondragon ortağı.Küçük  kesintilerden oluşan ‘’Mondragon Havuzu ‘’nda  işsizlik parası  toplanıyor. Yanısıra, bu fon havuzu  zor  duruma düşen- eğer  bu  yaşanırsa- kooperatif şirketine destek oluşturuyor.

Mondragon’da  ilke olarak ‘’ işten çıkarılmak  ‘’ yok, yanısıra kapanan bir  şirket olursa  çalışanları bir başka şirkete  kaydırılıyor.

75 yıllık kooperatif yaşamında böylesi  bir olay 2008‘de  yaşanmış.Piyasanın rekabet koşullarına  dayanamayıp  kapanan  Fagor‘un 1900 çalışanının 600‘ü diğer kuruluşlara  kaydırılmış. Açıkta kalan  1300 çalışanına  düzenli işsizlik parası ödenmiş, bu arada yeni bir  beceri  kazanmaları  sağlanmış.

Merkezi Paris olan  ve genelde  batılı dünyadan   36 devletin üye olduğu Ekonomik Kalkınma ve İşbirliği  Örgütü   (OECD) Mondragon için ‘’ Sosyal bir ekonominin abidevi örneği ‘’ ifadesini  kullanıyor.Oysa OECD ‘nin  bu türden  tekil örneklere  ‘’çok mesafeli’’ durmasıyla biliriz. 

Mondragon  kooperatif  örneğinin Kovid-19 döneminde de başarıyla  ve aksamaksızın uygulanması işletmecilik dünyası  için  ‘’parmak ısırtıcı’’  bir deney olmalı.Kooperatif şemsiyesi altında üretim yapan kuruluşların kapasite kullanımı  % 25 ‘lerde de kalsa da -kim daha üstüne çıkabildi ki ?- , tüm çalışanların  ücretleri ödendi, üretim  çarkları da aksamadan döndü, bununla kalmadı tüm dünyaya sevkiat yapıldı.

Mondragon Kooperatifi ‘’ kâr hedefli  bir patron şirket’’ örneği olmamasıyla, ortodoks iktisat politikası açısından ‘’aykırı’’ bir örnek.

Ama  Mondragon bir kooperatif olsa da  ‘’ kârlılık ‘’  göz ardı edilmiyor. Tek farkla ki ,bu kâr  bir kişiye değil,  kooperatifin tüm ortaklarına dağıtılıyor.

Mondragon‘un temel çalışma ilkesi şu :

-Sosyal korumayı ihmal etmeyen bir rekabetçilik.

Bu kuruluşun ‘’Dünyayı değiştirmek ‘’  ya da  ‘’ders  vermek ‘’ gibi bir tasası yok... 

İspanya’nın en sancılı  ve çatışma yoğun bölgesi olan Bask  bölgesinde, özgün bir dil olan Bask  dilini konuşan bu insanların tek  dertleri  ‘’ayakta kalmak ‘’ ve ‘’ bölge nüfusunun  ‘’aç ve açıkta kalmamasını‘’ sağlamak... Sadece  bir kooperatif değil, Bask insanının  yüzakı bir  sosyal dayanışma örneği olan Mondragon bu misyonunu  75 yıldır  ‘’aksamadan’’ ve ‘’ sessiz sedasız ‘’yerine getiriyor.

Bu kooperatif  bünyesinde  ortalama asgari ücret İspanya ortalamasının çok üstünde  ve 16.000 euro. Yanısıra her çalışanın  özel  sağlık  sigortası var.  Bütün bunlar   hem ortak, hem de işçi olan  Bask insanının hiçbir şekilde  ‘’sömürülmediğini ‘’ bize söylüyor. 

Mondragon, ‘’kovid 19’’  adlı kısa devre yapan dünya  halinde   ‘’iş modeli ‘’mizi  gözden geçirmemizin ‘’ kaçınılmaz  ‘’ olduğunu  bize   fazlasıyla  anlattığı kanısındayım.

Zira sadece  ‘’kâr-kâr-kâr ‘’diyen ve sosyal boyutu  hiç gözetmeyen bir üretim  tarzı  er  ya da geç tökezliyor.