vahşi kapitalizmin bir sonucu olarak Türk insanına dayatılan serbest piyasa ekonomisinin çarpıcı bir sonucunu gözler önüne sermesi bakımından ilginçti.

Ki;

Yazı konusu, Ballıca'ya taşınan sigara fabrikası binalarının, Yusuf Ziya Yılmaz döneminde Samsun Büyükşehir Belediyesince AVM'ye dönüşmesi sonucunda, AVM işletmecisi tarafından tuvaletlerin paralı hale getirilmesini anlatıyordu.

Ki;

Yazıyı ilginç kılan iki neden var aslında.

Birinci neden, AVM gibi yerlerin kamusal alan olması nedeniyle, kamusal alanlardaki yapılarda ıslak alan, yani tuvalet gibi mekanları bulundurma zorunluluğu ve bu alanların ücretlendirilemeyecek olmasıdır.

Kahvehane, lokanta veya kafeterya gibi bir işletmede yoldan geçen birine tuvaleti kullandırmayan esnafın ensesinde boza pişiren belediyeler, nasıl oluyor da söz konusu AVM işletmecisi olduğunda bu durumu görmezden geliyor.

Pes doğrusu.

O Nasrettin Hoca fıkrasını bilirsiniz;

Bir gün Nasrettin hoca tarladan eve dönüyormuş. Komşuları telaş içindeymiş. Bir komşusu ona “Hocam ziyafete geliyor musun?” diye sormuş. Hoca “Hay Allah! Ben çalışmaya dalıp ziyafeti unutmuşum. Hemen geliyorum”.

Hoca Evine gitmiş. Temiz ama biraz eskice bir kıyafet giyip ziyafetin yapılacağı konağa gitmiş. Ziyafeti veren Akşehir’in en zenginlerindenmiş. Hoca içeri girmiş ve yemek çanı duyulmuş. Hizmetçiler hemen ayağa kalkmış ve sofralar hazırlanmış. Fakat kimse Nasrettin Hocaya yerini bile vermemiş o da hemen evine dönmüş.

Geçen bayram aldığı kürkünü giymiş ve konağa dönmüş. Konağın kapısından içeri girdiği andan itibaren heyecan başlamış. Hizmetçiler onu karşılamışlar. Ev sahibi yerinden kalkmış Nasrettin Hocayı oturtmuş.

Önüne yemekler, börekler, pilavlar, baklavalar, limonatalar, şerbetler koyulmuş. Hocaysa sadece kürkünün bir ucunu çorbaya bandırıp bir yandan da:

“Ye kürküm ye” diyormuş. Bunu niçin yaptığını sormuşlar o da “Bu ilgi bana gösterilmedi ki! Kürke gösterildi, yemek de onun hakkı, o yüzden kürküm yesin.” demiş.

''Teşbihte hata olmaz'' demiş Atalarımız.

Öyle bir durumla karşı karşıyayız sanki.

Konuya işletmeci açısından baktığımda da, ''Adam haklı'' diyorum.

Tarihi mekan olması bir tarafa, şehrin orta yerinde olduğu için para ile alınamayacak özellikteki bir yer kendisine hediye edilircesine verilmiş birinden, kamusal alandaki tuvaletlere turnike koymak beklenmedik bir davranış değil zira.

Günümüzde Bulvar AVM olarak bilinen o mekan, Samsun'un 100 yılı aşkın geçmişinde çok sayıda insanın anısını süsleyen önemli mekanlardan biridir.

Reji idaresiyle ilgili detayı hatırlayan kaç kişi var aramızda bilmiyorum.

Ve fakat.

Reji idaresiyle ilgili detay, Cumhuriyetin ilk yılları ve Cumhuriyet öncesi Türk tarihi için unutulmaması gereken ayrıntılardan biridir.

Şöyle ki;

REJİ İDARESİ

1881’de kurulan Duyun-ı Umumiye İdaresi, Osmanlı Devleti’nde önemli bir ihracat kalemi olan tütün gelirlerini doğrudan yönetmek amacıyla 1884’te Reji şirketini kurmuştur. Şirketin kurulmasıyla ülkede bandrol sisteminin uygulandığı tüm bölgelerde tütün ekimi, ticareti ve imali bu şirkete devredilmiş; bu şirketin izni olmadan ülkede tütün ekimi yasaklanmıştır.

Samsun’da Reji İdaresi’ne bağlı bir tütün fabrikasının kuruluşu 1887’lere dayanır.] Samsun Tütün Fabrikası, 7000 liraya yaklaşan sermayesiyle İstanbul’daki fabrikadan sonra ikinci sıradadır. Fabrika kentte, tütün ticaretinin ekonomiye kattığı değerdir. Gerek bina ölçeği, gerekse kentsel yerleşim biçimleri bakımından, eski kentten radikal biçimde farklılaşan bir morfoloji ortaya koyar.

Reji dönemi, Samsun'da tütün tarımının yapılışı sırasında acıların yaşadığı önemli bir dönemdir.

O yıllarda yaşananları anlayabilmek için Samsunlu Yazar Cem Kükey'in 'REJİ'NİN KADINLARI' kitabının okunmasını da önemle tavsiye ederim.