Yılanı Öldürseler  romanını 1981‘de filme çeken Türkan Şoray‘ın açılış törenindeki  güzel sözleriyle ‘’Yaşar Kemal bu ülkenin gururu ‘’.

Hep umudu dillendirmiş olan ‘’bu gururu’’ insanların  yaşaması ve solumasını görmek o kadar  güzel ki…

Yaşar Kemal sempozyumlarında hep akla gelen 2 ismi Ragıp Duran ve Aydın Uğur’ u da selamladık.

Bu sempozyumda ‘’Yaşar Kemal Anadolu’ya Bakış: Coğrafyayı Anlamak ve Yol Gösterciliği ‘’ başlığı altında  anlatmaya çalıştıklarımı size yansıtmak istiyorum.   

            Fethi Naci, ‘’ Hiçbir romanımızda Türk insanının böylesine somut, böylesine derinliğine, tabiatın böylesine zengin, canlı kıpır  kıpır  verildiğini. hatırlamıyorum ‘’ der ve ekler :

         -İnsan olarak  bakıyor köylüye, roman malzemesi  değil…

          Bu doğası için de geçerlidir: Yaşar Kemal  doğanın içine birer anten gibi germiştir 5 duyusunu :Renkler, sesler, kokular…

           Bu coğrafya Çukurova’ya sığmaz, Akdeniz’dir.Öyle olmasa, yönetmen Fabio Vacchi Eylül 2007’de, Alla Scala Milano’da Teneke’yi sahnelerken,  başkaldırının evrenselliğini sahneye nasıl yansıtabilirdi ki?

           Yayıldığı coğrafyanın ne denli geniş olduğunu La Nouvelle Observatoire’a Aralık 1986‘daki demecindeki ‘’Şimdiye kadar Anadoluda onsekiz bin antik yerleşim yerinin olduğu saptandı (…) Zengin Akdeniz kültür çemberinin iyice pekişmesi insanlığımıza neler, ne olanaklar kazandırabilir, düşünebiliyor muyuz?‘’ sözlerinden anlarız.

            Bu geniş izlek hep değişir ve büyür…

           1953’te yazdığı İnce Memed 1 ile 1985’de yazdığı Kale Kapısı aynı Çukurova değildir bu nedenle…

            55 eserinde Türkçemize tam tamına 677 yeni sözcük kazandıran Yaşar Kemal, dili de sürekli evrilir, 32 yılda yazdığı ve 4 ciltte 2142 sayfaya  zor sığdırdığı  İnce Memed’i ele alalım: İnce Memed 1‘de  ‘’ay ıslığı‘’, ‘’kalaklamak ‘’ gibi yeni sözcükler varken, İnce Memed 4‘de  karşımıza ‘’nennilenmek ‘’ , ‘’teziktirmek ‘’ sözcükleri çıkar.   

            Kendisini ‘’Homoresoğlu’’ olarak nitelendiren Yaşar Kemal‘in bu zaman dışı anlatımına antropolog Altan Günalp ‘’etnografik ilüzyon ‘’ adını veriyor.

            Latin Amerikan edebiyatı ve özellikle Marquez için kullanılan ‘’büyülü gerçeklik‘’ deyiminin ona çok yakıştığını ve bunu fazlasıyla hak ettiğini düşünüyorum.

             Yaşar Kemal‘i 1940‘li yıllarında tanıyan folklorbilimci P.N.Boratav onun yazarlığını coğrafi ağları sürekli genişleyen bir ‘’yörük kilimi ‘’ metaforuyla anlatır.

              Her bir yörük kiliminin  birbirininden benzersiz olduğu gibi….

              Boratav onun eserlerinde Turkoman yörükleri,Kürt, Sünni ve Alevi’yi velhasıl tüm nüfus katmanlarını bulur. Türk geleneğinden  aşıklar, Kürt anlatım geleneğinden gelme dengbejler içiçe geçmiştir, harmanlaşmıştır.

              Bu harmanda  senaryosunu yazdığı Yılanı Öldürseler de doğduğu köy  Osmaniye’ye bağlı Hemite, ‘’Geceleri, dört bir yanına  keskin bir koku salan, karanlık bir mağara gibi insanın içini ürperten, yapayalnız kalmış hissini veren Haliç‘’ ile İstanbul, ‘’Bu şehir kılıf içinde.Bu şehir kendisini öylesine gizlemiş ki, tadına varabilmek, onu sevebilmek için emek istiyor.Bu şehri kılıfından soyup mahremiyetine girmeli ‘’ dizelerinde – satır demeye dilim varmıyor- Diyarbakır, ‘’Çakırcalı’nın mezar toprağı birçok dertlere deva sanılır. Sıtmaya, sızıya ağrılara birebir denir. Öyle söylerler‘’derken, Çakırcalı Efe’nin öldürüldüğü Nazilli’ye uzanır. Bir Ada Hikayesi’ nin son eseri Çıplak Deniz, Çıplak Ada’da ‘’Ölünceye kadar  denizin kıyısında, her gün değilse de Anadoluyu seyrediyordu’’ dizelerinde bu kez Ege coğrafyası vardır.          

               Akdeniz kültür çemberi,  onun deyimlendirmesiyle  ‘’binbir çiçekli bir kültür bahçesi olarak çokkültürlü Akdeniz‘’  onun eserlerinde yer alır.  

              Bu coğrafyada ortak paydalar arıyorsanız, hep umut-umut-umut var. Başkaldıran mecbur adam bu umudu tamamlar. Değişmez o çocuksu merak, benim ondan öğrendiğim üçüncü başlık. Roman kahramanlarında ‘’belkemikli dik duruş‘’var, bu da dört.Teneke‘nin finalinde ‘’Bundan sonra  biz kendi başımızın çaresine kendi başımıza bakarız‘’ diyen Zeyno ve onun gibi Memed, Uzunca Ali, Taşbaş, hepsi onun adam gibi adam dik duruşlu kahramanlarıdır.

                   Prof. C. Tharaud  ‘’Çukurova :Yaşar Kemal Edebiyatının Temelleri ‘’ başlıklı incelemesinde onun coğrafyayı görme yetisinden şöyle söz edecektir:

                   -Van Gogh gibi, Yaşar Kemal bize görmeyi- sadece insanlığın en temel mücadelelerini değil , fakat ayrıca o mücadelelelere  ve o insanlığa  bizim de ortak  olduğumuzu  öğreten özel bir görme ve tasavvur etme yeteneğine sahiptir (…) Yaşar Kemal kendi körlüğümüzün farkına varmamıza sağlar

                     Ondan ‘’Homeros’un Parantezini Genişleten Yazar ‘’olarak söz eden  üstat Doğan Hızlan, onu şöyle niteleyecektir:

                      -Barcelona’da  bir ödül töreninde  ‘Cervantes bizim noterimizdir, bir çağın herşeyini yazdı ‘ dendi. Bizim Cervantes’imiz ancak o olabilir. Çünkü  hepimizin serüvenini yazdı…

                     Yaşar ağabey !

                     -Bizim serüvenimiz sürdüğü sürece, sen bu insanlık serüveninin birincil tanığı olacaksın.

                     Bizi / bizleri, lütfen terk etme, hep  ‘alloş çekerek barış’ı çığıran sana ihtiyacımız her günden fazla …