Yüzde 85 katılım olan oylamada 13 milyon Şili‘li yurttaşın % 61.9‘i neden ‘’hayır‘’ dedi ?

Anayasayı yazan sadece sol temsilcilerden ve yerli halkın öncülerinden oluşan 158 elit insan ‘’galiba’’ bir tuzağa düştü… Faşist general Pinochet‘in tahrip ettiği ülkeyi bir ‘’anayasa metni‘’ ile yeniden ayağa kaldıracağını zannetti.

388 madde ve 145.000 sözcükten oluşan anayasa taslağının 17.-126 arasındaki maddeler ‘’haklar’’a ayrılmıştı. ‘’109 yeni yurttaş hakkı’’ vardı, bu dünya anayasalarında ortalama 40’dı.

Burada bir ’’zorunlu hak ‘’ olayının altını çizeyim: Madenleri devlet elinde bulundurulma hakkı…

Şili lityum ve bakırda bir dünya lideri. Devletin ‘’son sözü ‘’ söylemesi kadar doğal bir şey olamazdı.  Şili faşist dönem geçmişinde bunu bir tepsi üstünde dünya tekellerine armağan etmişti, bu armağan şimdi geri alıyordu. Bu konu açıklık kazandıktan sonra, o güne dek kamuoyu yoklamalarında ‘’evet‘’ öndeyken, olay tersine döndü ve ‘’hayır‘’ baskın çıktı.   

Anayasa metninde Şili‘nin yerli kurucu halklarına ‘’bölgesel yönetim kurma hakkı’’ veriliyordu. Anayasa, yeni Şili’yi ‘’plurinasyonel‘’(çok-uluslu) olarak tanımlıyordu. Nüfusun % 14.5’i oluşturan yerli halkın bir referendumla ülkeden kopması için yeterliydi. Yetmedi, 62 madde 6 yeni anayasal kurumu ve yetkilerini tanımlıyordu. 

Şili bir ‘’değişim’’ istiyordu burası kesin ama ‘’dramatik dönüşümler‘’ değil…

Maddi kaynağı belirsiz ya da karmaşık kurumsal düzenlemeler Şili‘nin geçmişinde çok yaygındı, halk da bunu unutmuyordu…

Anayasa bilgesi Prof. Tarık Zafer Tunaya hocamız, esprili anlatımıyla bize bir anayasa metnini şöyle anlatırdı :

- Anayasa yol gösterici olmalı, yolu şaşıtmamalı…

Ekleme yapayım:

1-Anayasa, hukukun üstünlüğüne dayalı olarak ‘’güçlerin dağılımı‘’ ilkesini iyi tanımlamalı ve hiç bir kurum ve tüzel kişiye özel yetki vermemeli… İlk anayasa diyeceğim Sümerlerin Urukagina Emirnamesi, 1215 Magna Charta’sı, 1789 İnsan ve Yurttaş Hakları Beyanamesi hepsi böyle bir çerçeveyi çizer.

2-Anayasa, gücünü kutup yıldızından alırken, toplumu sarmalayan cam fanusu kırmamalı, ‘’halk adına’’ yazılıp, bonapartizm yapılmamalı.

Şili, 4 Eylül’de sadece ilk raundu kaybetti… Harcadığı bir yılı ‘’toplumsal deneyim’’ oldu.

İnanıyorum ki, yeni bir Anayasa ülkeye doğru yörünge getirecek. Çünkü, insana hak tanımayan 1973-1990 döneminin faşist anayasa sarmalında bu ülke artık yaşayamaz.